کودهای مناسب برای باغات میوه

کاهش عملکرد، افزایش هزینه ها و اثرات زیست محیطی باعث شده است تا اهمیت دقت در زمان مناسب تغذیه باغات و مزارع کشاورزی روز به روز افزایش یابد. برای بقا در بازار جهانی، تولیدکنندگان بایستی ضمن افزایش کیفیت محصول، هزینه ها را کاهش داده و مسائل زیست محیطی را نیز رعایت کنند. بنابراین، بررسی دقیق مصرف نهاده های تغذیه ای از اهمیت زیادی برخوردار است.

انواع کودهای مناسب برای تغذیه باغات

از جمله انواع کودهای مناسب برای درختان میوه می توان به کودهای شیمیایی مانند کود نیتروژن، فسفر و پتاسیم و انواع کودهای ریزمغذی اشاره کرد.

همچنین کودهای ارگانیک مانند کودهای حیوانی، کود گیاهی و کمپوست نیز می توانند به عنوان منابع تغذیه ای برای درختان میوه استفاده شوند. از طرفی، برای کاهش هدر رفت کود و بهبود بهره وری زمین، می توان از روش های کوددهی دقیق با استفاده از تکنولوژی های نوین مانند سیستم های آبیاری قطره ای و کنترل های خودکار استفاده کرد. لازم است در انتخاب نوع کود مناسب برای درختان میوه، به شرایط محیطی و نوع درختان توجه شود.

استفاده از کودهای آلی در کوددهی درختان میوه

کودهای آلی شامل کودهایی هستند که از منابع طبیعی مانند کود حیوانی، پسماندهای گیاهی و بقایای آلی تهیه می شوند. استفاده از این نوع کودها در کوددهی درختان میوه علاوه بر افزایش بازدهی محصول و بهبود ویژگی های ظاهری و خوراکی میوه، می تواند به حفظ تنوع زیستی و حفاظت از محیط زیست کمک کند.

با استفاده از کودهای آلی می توان میزان باروری خاک را نیز افزایش داد و بهبود ساختار خاک و جذب آب و عناصر غذایی درختان را تسهیل کرد. همچنین این نوع کودها قابلیت ایجاد تعادل در فرآیند کوددهی و تغذیه درختان را دارند. با توجه به اینکه کودهای شیمیایی ممکن است باعث آلودگی خاک و آب زیرزمین شوند، استفاده از کودهای آلی به عنوان جایگزینی مطمئن و برای حفظ سلامت محیط زیست تلقی می شوند.

در نتیجه، استفاده از کودهای آلی در کوددهی درختان میوه به عنوان روشی پایدار و موثر در کاهش آلودگی محیط زیست و افزایش عملکرد محصول برای کشاورزان، توصیه می شود.

تاثیر کودهای زیستی بر عملکرد درختان میوه

استفاده از کودهای زیستی به عنوان یک روش پایدار و بدون استفاده از مواد شیمیایی، در کشاورزی مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از کودهای زیستی به دلیل داشتن عامل های زیستی مانند باکتری ها، قارچ ها و سایر موجودات زنده، منجر به بهبود ساختار و حاصلخیزی خاک، حفظ تعادل زیستی خاک، افزایش مقاومت به بیماری ها و آفات و بهبود عملکرد و کیفیت محصولات می شوند.

تحقیقات نشان می دهد که استفاده از کودهای زیستی در درختان میوه می تواند تاثیر مهمی در خروجی محصول داشته باشد. باکتری های موجود در کودهای زیستی باعث افزایش جذب عناصر غذایی توسط ریشه درختان می شوند و همچنین موجب تقویت پوشش گیاهی و افزایش تعداد و حجم میوه ها می شوند. با استفاده از کودهای زیستی می توان به دلیل عدم استفاده از مواد شیمیایی، محصولات با کیفیت تر و سالم تری به دست آورد و همچنین به پایداری محیط زیست کمک کرد.

مزایای کودهای ارگانیک

کودهای ارگانیک به دلیل مزایای بسیاری که دارد، جایگاه ویژه ای در کشاورزی امروزی دارد. کودهای ارگانیک ترکیبی از مواد طبیعی هستند که شامل بقایای گیاهی، حیوانی و فضولات می شوند. این نوع کودها علاوه بر بهبود شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک های غنی شده با مواد آلی، سبب افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی می شوند. استفاده از کودهای ارگانیک سبب حفظ حاصلخیزی خاک و حجم بالایی از آب مورد نیاز برای رشد گیاهان می شوند. این نوع کودها علاوه بر بهبود شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک های غنی شده با مواد آلی، سبب افزایش تولید و بهبود کیفیت محصولات کشاورزی می شوند. استفاده از کودهای ارگانیک سبب حفظ حاصلخیزی خاک و حجم بالایی از آب مورد نیاز برای رشد گیاهان می شوند. علاوه بر این، این نوع کودها حاوی مواد مغذی مورد نیاز برای رشد گیاهان مانند نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. از جمله دلایل برتری روش کوددهی با کودهای ارگانیک در مقایسه با کودهای شیمیایی می توان به عدم تولید سماندهای صنعتی، کاهش هزینه های کشاورزی و افزایش سود آوری اشاره کرد.

نباید پس از کاشت درختان میوه، به آن کود داده شود. بیشتر متخصصان کود دادن به درختان را در سال اول توصیه نمی کنند، زیرا ریشه های درخت نیاز به رشد دارند. کود دادن زیاد به درختان میوه در سال اول موجب کم شدن رشد درختان می شود.

راهکارهای بهینه برای کوددهی درختان میوه

نحوه انتخاب کود مناسب برای درختان میوه

پس از آشنایی با نحوه کوددهی به درختان میوه، باید بدانید که چه کودی به تغذیه درختان شما کمک می کند. اغلب کودهای ارگانیک حاوی نیتروژن بالا تاثیر خوبی بر درختان میوه دارند. همچنین برخی از کودها مانند کود مخصوص درختان میوه مانند فروت ست به این منظور تولید شده اند. برای تغذیه درختان علاوه بر ازت یا نیتروژن باید از محصولاتی استفاده کنید که به میزان لازم حاوی مواد مغذی ماکرو و میکرو هستند. در واقع برای آنکه به طور دقیق متوجه شوید درخت شما به چه کودی نیاز دارد، باید خاک را آزمایش کنید یا از آزمایش های تجزیه بافت گیاهی بهره ببرید.

 

بهترین زمان کوددهی به درختان میوه

انتخاب زمان مناسب کوددهی به درختان میوه تاثیر مستقیمی در میزان بارور شدن آن ها دارد. اغلب درختان میوه در تابستان و پاییز محصولات زیادی را به بار می آورند؛ اما برای این کار باید به خوبی تغذیه شوند. با توجه به نیاز درختان میوه بهترین زمان برای کوددهی به آن ها در فصل بهار یعنی فروردین ماه، پیش از باز شدن شکوفه هاست. طی فصل بهار و تابستان نیز قادر به کوددهی گیاهان هستید، اما بهتر است پس از تیر ماه از مصرف کودهای حاوی ازت خودداری کنید، اواخر تابستان و پاییز باید کوددهی را متوقف کنید؛ زیرا سرمای هوا به درخت آسیب می زند. اما اگر همچنان قصد کوددهی را دارید، مقداری کمپوست یا سنگ فسفات نرم به کود اضافه کنید و از مصرف کودهای نیتروژنی مانند اوره بپرهیزید.

میزان کود مصرفی برای درختان میوه

در کوددهی به درختان به شیوه صحیح باید براساس نیاز درختان کوددهی صورت گیرد، در واقع هر چه کود بیشتری به درخت بدهید، کار درستی نیست. بلکه باید با توجه به نیاز درختان آن ها را تغذیه کنید. به طور کلی میزان کود مصرفی به سن درخت، اندازه آن و میزان عناصر غذایی کود و آنالیز خاک بستگی دارد.

محاسبه مقدار کود مصرفی برای درختان میوه

محاسبه مقدار کود و شیوه کوددهی به درختان میوه به این روش است که باید ابتدا قطر درخت یا سن آن را اندازه بگیرید. در واقع با توجه به سن درختان یا هر 2/5 سانتی متر از قطر تنه آنها، به 40 گرم نیتروژن خالص نیاز دارید. به عنوان مثال اگر درخت شما 5 سال دارد یا قطر آن 12 سانتی متر مربع است، باید عدد 5 را در 40 ضرب کنید که حاصل آن عدد 200 می شود. با این حساب درخت شما به 200 گرم نیتروژن نیاز دارد. البته به راحتی قادر به اندازه گیری نیتروژن موجود در کود نخواهید بود؛ زیرا در کودها علاوه بر نیتروژن عناصر دیگری نیز وجود دارد. اغلب روی بسته بندی کودها میزان نیتروژن، فسفر و پتاسیم (NPK) به صورت درصد مشخص می شود که با میزان واقعی آن ها متفاوت است. برای نمونه اگر روی کود حرف N را با عدد 7 نشان داده باشد؛ یعنی در این کود 7 درصد یا 70 گرم نیتروژن در هر کیلوگرم کود وجود دارد. به طور کلی برای محاسبه میزان کود لازم باید مقدار نیتروژنی که درخت نیاز دارد را بر عدد نیتروژن موجود در کود تقسیم کنید. به عنوان مثال اگر درخت سیب 5 ساله است و به 220 گرم نیتروژن نیاز داشته باشد، باید 220 گرم را تقسیم بر 70 گرم نیتروژن کود کنید. عدد به دست آمده برابر با 3/14 می شود، یعنی 3/14 کیلوگرم کود باید به درخت بدهید.

در درجه اول باید بدانیم درخت تحت مدیریت به کود احتیاج دارد یا خیر؟

درخت میوه سالم و جوان در بهار به طور تقریبی 10- 15 سانتیمتر و در سال بین 60- 45 سانتیمتر رشد می کند. اگر درخت این رشد را داشته است نیاز به کود دهی نیست اما اگر در سال گذشته کمتر از این مقدار رشد داشته است نیاز به کودهای نیتراته دارد. نکته مورد توجه دیگر رعایت نسبت نیتروژن، فسفر و پتاسیم مصرفی است. هر یک از این عناصر نقش مخصوص به خود را بر درخت دارند. نیتروژن باعث رشد درخت می شود. فسفر به رشد ریشه ها کمک می کند و پتاسیم برای باردهی درخت نیاز است.

محلول پاشی پاییزه

درختان پس از برداشت محصول، جهت افزایش عملکرد در سال آینده، ایجاد مقاومت در جوانه ها و سرشاخه ها نسبت به سرما، نیاز به تغذیه و محلول پاشی برخی از عناصر غذایی دارند. محلول پاشی این عناصر در درختان میوه موجب تقویت اندام های بارده گل برای افزایش میزان گرده افشانی و تبدیل حداکثر گل به میوه می­شود.

ترکیبات مورد استفاده در محلول پاشی پاییزه:

 

ازت (N)

به صورت نیترات 21%

5/0 کیلوگرم در 100 لیتر آب

روی (Zn)

به صورت سولفات روی 34%

5/0 کیلوگرم در 100 لیتر آب

بور (B)

به صورت اسید بوریک 17%

5/0 کیلوگرم در 100 لیتر آب

 

البته بعضی از تولیدکنندگان محلولی آماده از ترکیب 3 عنصر فوق را به صورت آماده با نام (فروت ست) به بازار عرضه کرده اند که می توان از آن نیز به جای کودهای بالا استفاده کرد.

فروت ست

افزایش تشکیل میوه در محصولات باغی از نظر اقتصادی دارای اهمیت است. اکثر باغداران از ریختن یا باز نشدن شکوفه های درختان خود، شکایت دارند.

از مهمترین دلایل بروز این مشکلات عدم تغذیه صحیح و به موقع گیاهان می باشد. کود فروت ست موجب می شود تا در زمان خواب گیاه، عناصر مهم غذایی در گیاه ذخیره شده و در زمان جوانه زنی و آغاز رشد گیاه، فعالیت زیستی گیاه دچار اختلال نشود و همچنین گیاه بتواند تا حدودی نسبت به عوامل محیطی مانند سرما، تگرگ، باران و باد مقاومت نشان داده و خود را حفظ نماید.

تعریف فروت ست:

فروت ست یک عبارت انگلیسی و به معنی تنظیم میوه است. تنظیم میوه یعنی تغییراتی که در نهنج گل اتفاق می افتد تا میوه اولیه تشکیل شود. در واقع مرحله شروع تشکیل میوه را فروت ست می گویند. فروت ست، مهمترین مرحله تغذیه ای در باغات میوه می باشد.

بهترین زمان برای اجرای فروت ست:

برنامه فروت ست در طول فصل رشد، در 3 نوبت اجرا می شود. نوبت اول بلافاصله پس از برداشت میوه، نوبت دوم زمان تورم جوانه ها و باز شدن اولین برگ ها در بهار و نوبت سوم بعد از تشکیل میوه ها می باشد.

نوبت اول فروست (پس از برداشت میوه):

بعد از برداشت میوه، درخت در فرصت کوتاهی که دارد باید قبل از ریزش برگ ها، جوانه ها را تقویت کند. با محلول پاشی کودهای مورد نیاز برای برنامه فروت ست به درخت کمک خواهیم کرد تا مواد غذایی بیشتری را در جوانه ها ذخیره کند.

دقت داشته باشید که هر چه از زمان برداشت میوه ها بگذرد توانایی برگ ها برای فعالیت و جذب عناصر کاهش می یابد. بنابراین سعی کنید فروت ست بعد از برداشت به تأخیر نیفتد و برگ هنوز سبزینگی مناسبی داشته باشد. در ضمن برای درختانی که زودتر از 15 مرداد میوه ها برداشت می شوند باید فروت ست از 15 مرداد به بعد اجرا شود. ولی برای درختانی که بعد از 15 مرداد میوه ها برداشت می شوند، فروت ست بلافاصله پس از برداشت انجام شود.

نوبت دوم فروت ست (زمان تورم جوانه ها):

دقت داشته باشید که در بسیاری از درختان مانند درختان هسته دار با توجه به اینکه برگ در زمان تورم جوانه وجود ندارد بنابراین فروت ست در زمان تورم جوانه ها نیز تأثیر زیادی نخواهد داشت.

ولی در درختانی مانند درختان دانه دار یا انگور می بایست در زمان باز شدن اولین برگ ها و قبل از باز شدن گل ها فروت ست انجام شود.

نوبت سوم فروت ست (بعد از تشکیل میوه):

در نوبت سوم نیز بعد از تشکیل میوه فروت ست اجرا می شود که موجب افزایش ظرفیت بزرگ شدن میوه و جلوگیری از ریزش آن در فصل گرم می شود. زمان اجرای این مرحله کاملاً مشخص است و در زمان نخودی شدن یا فندقی شدن میوه (بسته به نوع میوه) اجرا می شود.

چرا فروت ست مهم است؟

جوانه های زایشی اندامی از گیاه هستند که دارای منبع ذخیره ای از عناصر می باشند. این عناصر به صورت مستقیم در فرایند زایش یا تشکیل جوانه زایشی، تلقیح، تشکیل میوه و بزرگ شدن میوه نقش بسزایی دارند.

با توجه به تغییرات اقلیمی، گیاه توان یا فرصت کافی برای ذخیره عناصر مؤثر برای فرآیندهای مذکور را ندارد. از این رو برای یک زایش یا تشکیل جوانه زایشی قوی استفاده از برنامه غذایی فروت ست بسیار حائز اهمیت است. انجام فروت ست علاوه بر افزایش موارد فوق موجب عدم ریزش میوه در مراحل بزرگ شدن را فراهم می کند. قابل ذکر است که فروت ست یک کود نیست بلکه یک برنامه با مراحل مختلف و درصد اثرگذاری متفاوت است.

استفاده از یک کود فروت ست بهتر است یا برنامه غذایی فروت ست؟

برای فروت ست یا تقویت جوانه ها مجموعه ای از عناصر مورد نیاز است که باید در قالب یک برنامه غذایی روی برگ محلول پاشی شده تا جذب شود و مؤثر باشد.

 در بازار ترکیباتی با عنوان کود فروت ست وجود دارد که مجموعه ای از عناصر در یک بطری به فروش می رسد. دلایل برتری برنامه غذایی فروت ست نسبت به کود فروت ست:

  1. زمانی که همه عناصر در یک کود فروت ست قرار بگیرند نمی تواند درصد بالایی از هر کدام از عناصر را داشته باشند. زمانی که تمام عناصر درون یک بطری باشند درصد آن ها کم خواهد بود. ولی اگر همین عناصر به صورت جداگانه مصرف شود درصد بالاتری در اختیار برگ ها قرار می گیرد.
  2. هنگامی که کودها را در چند مرحله و به تفکیک استفاده شود، برگ ها فرصت کافی برای جذب و انتقال مواد غذایی را دارند. ولی زمانی که از کود فروت ست استفاده شود همه عناصر در یک مرحله روی برگ قرار می گیرند که کارایی جذب را کاهش خواهد داد.
  3. ممکن است نیاز باشد در ابتدا توسط برخی کودها محتوای مواد غذایی برگ ها افزایش پیدا کند و در مراحل بعدی سرعت انتقال مواد افزایش یافته و نهایتاً انتقال نهایی مواد باقیمانده در برگ انجام شود. همه این موارد مستلزم دقت در اجرای مراحل برنامه غذایی فروت ست است و با مصرف یک کود فروت ست نمی توان به همه این اهداف دست پیدا کرد.

چه عناصری برای برنامه فروت ست مناسب هستند؟

طبق مطالعات انجام شده توسط محققین علم تغذیه گیاهی، درختان میوه برای تقویت جوانه های بارده به تمامی عناصر ماکرو و میکرو نیاز دارند و تغذیه گیاه با چند عنصر خاص منطقی نمی باشد.

البته بعضی از عناصر از اهمیت بیشتری برخوردارند اما این بدان معنا نیست که به سایر عناصر نیاز نباشد. درختان زمانی رشد اولیه و فروت ست مطلوبی خواهند داشت که جوانه ها هیچ گونه کمبودی از هیچ کدام از عناصر نداشته باشند.

نیتروژن (N)

نیتروژن مهمترین عنصری است که جوانه ها باید قبل از ریزش برگ ها دریافت کنند. درخت به دلیل فعالیت اندک ریشه در اوایل بهار نخواهد توانست این نیاز بالا را تأمین کند، در نتیجه اندازه میوه ها و عملکرد نهایی به شدت افت خواهد کرد.

کلسیم (Ca)

کلسیم عنصری است که در ساختار دیواره سلولی نقش کلیدی دارد. کمبود این عنصر موجب افت شدید رشد سلولی و ریز شدن میوه ها خواهد شد. همچنین این عنصر به واسطه اینکه عنصر اصلی در پیغام رسانی است، در ذخیره سازی عناصر در جوانه ها نقش مهمی دارد.

پتاسیم (K)

پتاسیم عنصری است که وظیفه ایجاد سیگنال برای انتقال قند در درون گیاه را به عهده دارد. پس از برداشت میوه انتقال قند از برگ ها به جوانه ها بسیار اهمیت پیدا می کند. به این دلیل که برگ رو به پیری می رود باید این انتقال سریع تر انجام شود. بنابراین اهمیت محلول پاشی پتاسیم مشخص می شود.

آهن (Fe)

آهن از جمله عناصری است که به دلایل مختلف جذب آن توسط ریشه با مشکل مواجه می شود و برگ ها دچار کمبود می شوند.

از طرفی فعالیت ریشه در اوایل بهار پایین است این عامل موجب می شود که کمبود آهن دو چندان شود. کمبود آهن و نیتروژن در زمان شروع تشکیل میوه باعث رنگ پریدگی و زردی برگ ها می شود. بنابراین باید در سال قبل این عنصر در جوانه ها ذخیره شود تا از بروز این مشکلات جلوگیری شود.

بور (B)

بور از عناصر کم مصرف در گیاه می باشد. این عنصر در زمان تشکیل لوله گرده اهمیت بیشتری نسبت به سایر مراحل پیدا می کند. این بدان معنا نیست که باید مقدار بسیار بالایی مصرف شود چرا که این عنصر از عناصر ریز مغذی است و باید حدود مصرف آن رعایت شود و مقادیر بالای آن مشکلات بزرگتری را به همراه دارد. همان طور که گفته شد این عنصر نیز می بایست پس از برداشت میوه در داخل جوانه ها ذخیره شود.

روی (Zn)

عنصر روی همانند عنصر بور از عناصر ریزمغذی محسوب می شود که اهمیت آن در زمان فروت ست بیشتر می شود. این عنصر در تولید کلروفیل و فعالیت برخی آنزیم ها و عملکرد هورمون اکسین نقش دارد. در صورتی که اگر عنصر روی در جوانه ها ذخیره سازی نشود، در اوایل بهار کمبود این عنصر اتفاق خواهد افتاد. کمبود روی به علت کاهش تولید کلروفیل و کاهش فعالیت هورمون اکسین باعث کوچک ماندن برگ ها می شود. به طور کلی برگ های کوچک نخواهند توانست فتوسنتز مطلوبی برای تولید میوه ایده آل داشته باشند.

منگنز (Mn)

عنصر منگنز در تولید کلروفیل، فرآیندهای آنزیمی، تولید پروتئین، متابولسیم نیتروژن و... نقش دارد که حضور آن در برنامه غذایی فروت ست کمک زیادی به فعالیت برگ ها و تشکیل میوه خواهد کرد.

منیزیم (Mg)

عنصر منیزیم مولکول مرکزی کلروفیل (عامل رنگ سبز برگ) است. بدون حضور منیزیم، فتوسنتز نمی تواند رخ دهد. دیگر نقش های مهم و مؤثر منیزیم عبارتند از: انتقال انرژی، شکل گیری دیواره سلولی، سنتز پروتئین، نشاسته و روغن می باشد.

سایر عناصر ریزمغذی نقش های متعددی در بخش های مختلف گیاه ایفا می کنند. این عناصر گرچه کم مصرف هستند ولی بسیار برای گیاه ضروری اند که می بایست قبل از ریزش برگ ها در جوانه ها ذخیره شوند.

نکته قابل توجه آن است که پس از باز شدن شکوفه ها هرگز نباید اقدام به محلول پاشی نمود چون باعث ایجاد گیاه سوزی می شود و شکوفه ها را از بین خواهد برد. البته اکثر کارشناسان توصیه می­کنند بعد از ریزش گلها و در مرحله فندقی شدن میوه یک مرحله دیگر از کود فروت ست استفاده گردد.

 

نکات مهم کوددهی درختان به روش محلول پاشی